بلندترین سازه تاریخی خراسان رضوی بدون نگهبان و اعتبار!

مناره خسروگرد به عنوان بلندترین سازه  تاریخی خراسان رضوی در ورودی شهرستان سبزوار به دست فراموشی سپرده  شده است.  بخشی از این بنای تاریخی به دلیل نداشتن محافظ و نگهبان توسط  حفاران سودجوی غیرمجاز  آسیب دیده است و مرمت و به‌سازی این اثر تاریخی به ۸۰۰ میلیون تومان اعتبار نیاز دارد.

به گزارش هفته نامه هفت قلم، مناره یا میل خسروگرد سبزوار با هدف راه یابی کاروان‌ها بر سر راه جاده ابریشم در دوره حکومت سلجوقیان احداث شده است و این مناره بلندترین سازه تاریخی خراسان رضوی و یکی از زیباترین مناره‌های تاریخی آغاز قرن ششم هجری قمری، نمادی از معماری  و اهمیت  به  مسافران در منطقه کویری است. این مناره که در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۷۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است، با ۲۸ متر ارتفاع در فاصله ۵کیلومتری غرب شهر سبزوار، در حاشیه دو جاده اصلی تهران – مشهد قرار دارد .این بنا سال ۵۰۵ هجری قمری هم‌دوره با حکومت سلجوقیان برای راهنمایی، اسکان و استراحت کاروانیان خسته جاده قدیم ابریشم احداث شده بود. مناره‌ها در گذشته راهنمای گردشگران و مسافران و علامت و نشانی برای کاروانیان بود تا علاوه بر تشخیص راه‌ها، مکانی برای اسکان و استراحت باشد تا خستگی سفر را از تن بیرون  کنند و مسیر را ادامه دهند. سالانه حدود ۲۰ میلیون مسافر و زائر از کنار این اثر تاریخی عبور می‌کنند و ایجاد یک مجموعه گردشگری در کنار مناره خسروگرد می‌تواند شهرستان سبزوار را از معبر به مقصد گردشگران تبدیل کند اما متاسفانه این بنا به دلیل نبود طرحی مشخص برای بهره‌برداری از آن بدون توجه رها شده و حتی در برخی مواقع هجوم سودجویان با تخیل رسیدن به گنج  در کنار آن مشاهده است.

مناره خسروگرد نماد مهمان‌نوازی

پژوهشگر و کارشناس باستان‌شناسی میراث فرهنگی سبزوارگفت: با بیان این‌که احیای مناره خسروگرد سبزوار با رعایت شأن اثر و اثربخشی آن در توسعه گردشگری ضامن دوام و بقای میل خسروگرد است، اظهار کرد: این بنای تاریخی به عنوان جاذبه‌ای از متعلقات راه ابریشم است که قابلیت ثبت زنجیره  جهانی میل‌های راه یابی ایران را دارد. محمد عبدا…‌زاده، مناره خسروگرد سبزوار را نماد مهمان‌نوازی خراسانیان دانست و افزود: مناره خسروگرد میل تک و منفردی است که به منظور راه یابی کاروانیان بر سر راه جاده موسوم به ابریشم احداث شده و همچون فانوس دریایی در کویر نقش راه یابی کاروانیان را برعهده داشته است. وی ادامه داد: با توجه به کاوش‌های باستان‌شناسی در اطراف مناره خسروگرد شامل ۵۰ گمانه باستان‌شناسی در محل و لایه‌نگاری فرهنگی، تعیین قدمت محل و احیانا بازشناسی بقایای معماری موجود و… در هیچ کدام از این گمانه‌ها بقایای معماری مبنی بر وجود بنایی مانند مسجد و مدرسه در آن‌جا به دست نیامده است بنابراین، این موضوع به باستان‌شناسان اجازه داد که اعلام شود این میل یا مناره برای راه یابی کاروانیان احداث شده است.

پیشنهاد احیای دوباره مناره  خسروگرد

وی مناره خسروگرد را تنها بنایی معرفی کرد که در یک شهر برای خوشامدگویی به مردمان بدون درنظر گرفتن رنگ ، پوست ، نژاد ، خون ، ملیت و مرزهای جغرافیایی برپا شده و در سرما و گرما مسافران را تنها به صرف مسافر بودن به سمت آبادی هدایت کرده است. کارشناس باستان‌شناسی میراث فرهنگی سبزوار افزود: با توجه به موقعیت جغرافیایی مناره خسروگرد و قرار گرفتن آن در کنار جاده تهران – مشهد احیای دوباره آن زمینه جذب گردشگران و توقف آن‌ها  را در ورودی شهر سبزوار فراهم می‌کند و این وقفه کوتاه گردشگران و مسافران، فرصت بی‌نظیری است تا سبزوار معرفی شود و با این اتفاق راهبرد تبدیل سبزوار از معبر و گذر به مقصد گردشگری رخ می‌دهد.

۸۰۰  میلیون  اعتبار برای مرمت مناره

رئیس پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی سبزوار گفت: ‌با بیان این‌که مناره خسروگرد یک اثر تاریخی بسیار باارزش و بلندترین سازه تاریخی  استان خراسان رضوی است،خاطر نشان کرد: این مناره اثر تاریخی ارزشمند و منحصر به فردی است که برخی حفاران سودجو نقطه‌ای از مناره را حفاری کرده‌اند که باعث آسیب‌دیدگی این اثر شده است. محسن برآبادی با اشاره به این‌که افراد سودجو در واقع فرهنگ و آثار تاریخی، هویت و شناسنامه خود را تخریب می‌کنند، گفت: خودمان محافظ میراث فرهنگی سبزوار باشیم، این تخریب‌ها هزینه‌های دوباره برای میراث فرهنگی دارد. وی با بیان این‌که مناره خسروگرد شهرستان سبزوار در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است، اظهار کرد: در گذشته به عنوان میل راهنما از این آثار استفاده می‌شد تا کاروان‌ها در مناطق کویری گم نشوند و معمولا در نزدیکی شهرها مناره‌هایی ساخته شده است؛ کاری که فانوس دریایی انجام می‌دهد، مناره خسروگرد هم در محدوده مناطق کویری انجام داده است. رئیس پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی سبزوار با اشاره به قدمت تاریخی این مناره افزود: به دلیل این‌که این مناره در خارج از شهر سبزوار قرار دارد ، نمی‌توانیم نظارت بیشتری برای جلوگیری از تخریب آن داشته باشیم.

نیروی کافی برای نگهبانی مستمر از این اثر تاریخی وجود ندارد

وی ادامه داد: نیروی کافی برای نگهبانی مستمر از این اثر تاریخی وجود ندارد.برای حفاظت از این اثر تاریخی در گذشته قرار بود که این بنا به بخش خصوصی واگذار شود و چندی پیش به فردی واگذار شد اما متاسفانه سرمایه‌گذار نتوانست از این اثر حفاظت و مراقبت کند. رئیس پایگاه میراث‌فرهنگی شهر تاریخی سبزوار با اشاره به این‌که متاسفانه نرده‌های حفاظتی یا در ورودی میل خسروگرد به سرقت رفته است، بیان کرد: چندی پیش با نیروی انتظامی برای حفاظت از این اثر هماهنگی شده بود اما امکان نگهبانی مستمر و نظارت وجود ندارد. برآبادی تصریح کرد: چندین بار در این مناره بسته شده که فردی بالای آن نرود اما متاسفانه هربار با شکسته‌شدن در مواجه می‌شویم و این موضوع تبدیل به معضلی برای میراث فرهنگی شهرستان سبزوار شده است.

هنوز اعتباری اعلام نشده است

وی با بیان این‌که تنها راه جلوگیری از تخریب مناره خسروگرد سبزوار این است که این بنا به مجموعه گردشگری  تبدیل شود،افزود: برای امسال هنوز اعتباری درخصوص مرمت و به‌سازی اعلام نشده و درمجموع  در سال‌های اخیر اعتبار خاصی برای مرمت مناره خسروگرد سبزوار درنظر گرفته نشده است. رئیس پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی سبزوار تاکید کرد: این اثر تاریخی به دلیل قدمت بالای آن نیازمند مرمت و رسیدگی است که براساس پیش‌بینی‌های انجام‌شده به حداقل ۸۰۰ میلیون تومان اعتبار نیاز دارد. برآبادی مهم‌ترین عامل و راهکار برای نگهداری و جلوگیری از تخریب بیشتر بنا را واگذاری آن به بخش خصوصی دانست و گفت: گروهی دایم باید در این محل مستقر باشند تا اتفاقی برای بنا رخ ندهد و در صورت واگذارنشدن احتمال این که به این بنا آسیب بیشتری وارد شود، وجود دارد. وی با اشاره به تاثیر مناره خسروگرد در رونق گردشگری شهرستان سبزوار افزود: این مناره در ورودی شهر سبزوار قرار دارد که به عنوان نخستین بنای تاریخی در مسیر محور سبزوار به شاهرود و برعکس تاثیر بسزایی در جذب گردشگران و مسافران دارد. رئیس پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی سبزوار تصریح کرد: با توجه به این‌که تعداد آثار تاریخی سبزوار که نیاز به مرمت و به‌سازی دارد، زیاد است اجرای طرح‌های گردشگری در محدوده این مناره امکان‌پذیر نیست اما اگر بخش خصوصی به موضوع  ورود کند، راه‌اندازی سفره‌خانه‌های سنتی و محلی برای ارائه صنایع‌دستی سبب رونق صنعت گردشگری می‌شود. برآبادی با بیان این‌که به این دلیل که ساخت و سازهایی در اطراف این مناره انجام نشده است می‌توان  از طرح‌های گردشگری به منظور جذب مسافر استفاده کرد،خاطر نشان کرد: هم‌اکنون حدود هزار متر زمین در محدوده مناره خسروگرد سبزوار در اختیار اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری این شهرستان است که می‌توان برای ایجاد مجموعه گردشگری اراضی کشاورزی محدوده را تغییر کاربری داد./میلاد کلاته