در جست‌وجوی آبی که نیست …
فناوری شیرین‌سازی و خراسان بحران‌زده…
دکتر سهراب حنایی ، مدرس دانشگاه و فعال حوزه آب و انرژی
استان خراسان رضوی، با جمعیتی بالغ بر شش میلیون نفر و تمرکز شهری بالایی در مشهد، سال‌هاست با چالش شدید منابع آب روبه‌روست. افت سطح آب‌های زیرزمینی، کاهش بارندگی، تغییرات اقلیمی، و بهره‌برداری بیش از حد از منابع آبی، مجموعه‌ای از بحران‌هایی را رقم زده که ادامه وضعیت کنونی را غیرممکن کرده است. در این میان، یکی از گزینه‌های نجات‌بخش که در سطح ملی نیز مورد توجه قرار گرفته، شیرین‌سازی آب شور به‌عنوان یک منبع جایگزین برای تأمین آب شرب و صنعتی است.
روش‌های رایج شیرین‌سازی در ایران
در دنیا روش های بسیار متنوعی برای شیرین سازی آب وجود دارد ، اما درکشور عزیزمان ایران، دو روش عمده برای شیرین‌سازی آب شور در مقیاس صنعتی به‌کار گرفته می‌شود:
۱٫ اسمز معکوس (RO)
از رایج‌ترین روش‌ها در خلیج فارس و برخی نقاط کشور از جمله خراسان است.
مصرف انرژی نسبتاً بالا و نیاز به پیش‌تصفیه دقیق از چالش‌های این روش است.
رسوب‌گذاری روی ممبران‌ها و عمر پایین فیلترها، هزینه بهره‌برداری را افزایش می‌دهد.
۲٫ تقطیر چندمرحله‌ای (MSF) یا فلش چندمرحله‌ای (MED)
بیشتر در سواحل جنوبی ایران استفاده شده.
نیاز به منابع انرژی حرارتی بالا دارد.
برای مناطق غیرساحلی همچون خراسان مقرون‌به‌صرفه نیست مگر با منابع انرژی ارزان مانند انرژی خورشیدی یا گرمای اتلافی.
شیرین سازی در استان خراسان رضوی، چالش های بسیاری را به همراه دارد که استفاده از این روش را محدود نموده است. فاصله از منابع آب شور (مانند دریا)و هزینه انتقال بسیار بالا، TDS بالای منابع محلی (مانند آب‌های ژرف یا چاه‌های شور)که نیاز به پیش‌تصفیه های پیچیده را می طلبد، ضعف در زیرساخت‌های بهره‌برداری و نگهداری از تأسیسات آب‌شیرین‌کن، هزینه‌های سرمایه‌گذاری اولیه بالا و نبود انگیزه بخش خصوصی برای ورود در این حوزه، و نبود برنامه‌ریزی بلندمدت یکپارچه برای ادغام شیرین‌سازی در شبکه آبرسانی استان از جمله این چالش ها می باشند اما به واقع در چنین شرایط بحرانی کشور و به طور ویژه استان خراسان رضوی، در حالی که تمامی کشورهای حاشیه خلیج فارس، در حال استفاده از این روش های مختلف شیرین سازی آب هستند،
راهکار چیست، و چه باید کرد؟
۱٫ ترکیب انرژی تجدیدپذیر با تکنولوژی شیرین‌سازی:
احداث آب‌شیرین‌کن‌های خورشیدی (MED-TVC) یا )( Hybrid PV-RO) در مناطق مرزی جنوبی استان (مانند خواف یا تایباد) با تابش بالای خورشیدی
۲٫ بهره‌برداری از آب‌های ژرف با مدیریت دقیق:
استفاده محدود، هدفمند و زیر نظر نهادهای علمی از چاه‌های ژرف با هدف تغذیه واحدهای شیرین‌سازی.
۳٫ ایجاد شبکه انتقال منطقه‌ای آب شیرین‌شده به مشهد و سایر شهرها با مدیریت چندذی‌نفعی.
۴٫ سرمایه‌گذاری دولتی اولیه و واگذاری بهره‌برداری به بخش خصوصی با تضمین خرید بلندمدت.
۵٫ توسعه فناوری‌های نوین همچون نمک‌زدایی غشایی جدید یا تقطیر هیدروترمال برای منابع خاص.
بحران آب در خراسان رضوی با روش‌های معمول مدیریت منابع قابل حل نیست. شیرین‌سازی، اگرچه پرهزینه و چالش‌برانگیز است، اما در قالب رویکردهای نوین، مشارکت‌محور و مبتنی بر انرژی‌های پاک، می‌تواند به‌عنوان چراغی در انتهای تونل بی‌آبی این استان بدرخشد.
