ابرهای کم‌جان ایران؛ از جنب حاره‌ای تا مدیریت نادرست منابع آب
دکتر سهراب حنایی ،فعال حوزه آب ، انرژی و محیط زیست
در سال‌های اخیر کاهش بارش در ایران، به یکی از مهم‌ترین چالش‌های اقلیمی کشور تبدیل شده است. این پدیده تنها نتیجه تغییرات جهانی نیست، بلکه از تعامل پیچیده میان سامانه‌های جوی، رفتار انسان با منابع آب و وضعیت رطوبتی خاک، ناشی می‌شود.
ایران در کمربند پرفشار جنب‌حاره‌ای قرار دارد؛ سامانه‌ای که مانع اصلی ورود توده‌های کم‌فشار باران‌زا از غرب و جنوب‌غرب به کشور است. در دوره‌های گرم‌تر، این پرفشار تقویت می‌شود و با ایجاد پایداری طولانی‌مدت در جو، شکل‌گیری ابرهای باران‌زا به حداقل می‌رسد. این همان قفل جوی است، که بارش ایران را محدود می‌کند.
در کنار این عامل طبیعی، کاهش شدید رطوبت خاک به‌دلیل برداشت بی‌رویه آب زیرزمینی، افت پوشش گیاهی، خشک‌شدن تالاب‌ها و گسترش سازه‌های شهری سبب شده گرمایش سطح زمین افزایش یابد. این گرمایش، پرفشار جنب‌حاره‌ای را تقویت و شرایط صعود هوا و تشکیل ابر را ضعیف می‌کند. به بیان علمی، ایران در یک بازخورد مثبت خشکی گرفتار شده است؛ هرچه زمین خشک‌تر می‌شود، احتمال بارش کمتر می‌گردد. در دیدگاه عامه مردم، بارورسازی ابرها (Cloud Seeding) شاید، یکی از راه های مفید رهایی از چنین شرایط بحرانی باشد.
اما متاسفانه، علیرغم اینکه این روش، می‌تواند بازده بارش ابرهای موجود را افزایش دهد، اما جایگزین بارش طبیعی نیست و زمانی مؤثر است که اصلا ابری وجود داشته باشد که در کنار حضور سامانه‌های کم‌فشار و رطوبت کافی، قابلیت بارورسازی را فراهم نماید. علاوه برآن، هزینه‌بر بودن و محدودیت‌های عملکردی آن نیز از مواردی است که اجرای آن را با چالش جدی روبرو خواهد نمود. در نهایت، راه بهبود وضعیت بارش ایران از مسیر مدیریت علمی منابع آب و خاک می‌گذرداقداماتی همچون، احیای پوشش گیاهی، توقف برداشت بی‌رویه آب، حفظ تالاب‌ها، و کاهش دمای سطح زمین به گونه ای که، توان بازیابی رطوبت خود را داشته باشد،
در چنین شرایطی است که، سامانه‌های جوی نیز تعامل بهتری با آن برقرار می‌کنند و نرخ بارش در درازمدت پایدارتر خواهد شد. با وجود همه چالش‌ها، ایران سرزمینی است که می‌تواند دوباره به تعادل برسد، به شرط آنکه با دانش، دقت و مسئولیت‌پذیری از خاک و آسمانش مراقبت کنیم. ایران را دوست داشته باشیم.