مناره خسروگرد، معماری اصیل ایرانی رها شده در میان کویر
مناره خسروگرد، معماری اصیل ایرانی رها شده در میان کویر
مناره خسروگرد در فاصله ۱۰ کیلومتری غرب شهر سبزوار در حاشیه محور پرتردد تهران – مشهد واقع شده است. این مناره مربوط به قرن ششم است که در سال ۵۰۵ هجری قمری به دستور “تاج الدوله ابوالقاسم بن سعید” در زمان سلجوقیان ساخته شده است. این اثر در سال ۱۳۱۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این مناره به ارتفاع حدود ۳۲ متر مرتفع ترین بنای خشتی در ایران محسوب می شود و به گفته کارشناسان این اثر به لحاظ نوع معماری و ارتفاع جزو یکی از ۳ مناره در دنیا محسوب می شود. قدمت مناره خسروگرد که یکی از قدیمی‌ترین و مرتفع‌ترین مناره‌های تاریخی ایران است به حدود ۹۰۰ سال قبل بازمی گردد. بالای آن دو رشته کتیبه کوفی و تزئینات لوزی شکل دیده می‌شود که کتیبه آن بازخوانی شده است. به گفته کارشناسان میراث فرهنگی با توجه به محل قرار گیری این اثر تاریخی و ویژگی های خاص و برجسته آن، می توان از آن در جهت توسعه گرشگری و حتی معرف دیار بیهق و استان خراسان رضوی استفاده برد که متاسفانه تا کنون از این ظرفیت آنطور که باید استفاده نشده است. متاسفانه به دلیل نداشتن طرح مشخص این بنا فعلا به حال خود رها شده است که در یکی دو سال گذشته منجر به هجوم سودجویان، برای تخیلات واهی رسیدن به گنج، به این اثر شد و بخش هایی از مناره تخریب و البته درنهایت مرمت شد. انتظار می رود مسئولان شهری، استانی و حتی کشوری فکری اساسی برای این اثر که با ظرفیت های فراوان و ویژگی های منحصر به فرد خوابیده است، بردارند و با واگذاری آن به بخش خصوصی شاهد اتفاقات خوبی باشیم.
مناره خسروگرد عصاره معماری اصیل ایرانی
مناره خسروگرد از جنبه‌های فرهنگی، اجتماعی، مردمی، معماری، مرمت، اصلاح، نگهداری قابل بررسی و بحث است که این موارد توأمان خود را به گردشگری می رساند. یک کارشناس میراث فرهنگی می گوید: یک پدیده باید حائز اهمیت ها و ارزش هایی باشد که مجموعه آن ها پدیده را به مثابه یک پدیده قابل مصرف در عرصه گردشگری اثبات کند. محمودرضا سلیمانی با بیان اینکه قرن سوم تا پنجم به عصر خرد شهرت یافته است، می گوید: معماری در این چند قرن به اوج خود میرسد و در این دوره مصالح به مثابه آرایه و آرایه به مثابه مصالح بوده است. در این دوره تزیین روی کار در معماری ایرانی وجود نداشته است زیرا عناصر به گونه‌ای در کنار هم قرار می گرفتند که خود زیباترین تزیین را رقم می زدند و به چیز دیگری نیاز نبود. وی با بیان اینکه در این سبک و سیاق بین حقیقت و واقعیت فاصله از بین می‌رود، می افزاید: مناره خسروگرد در قرن ششم و در دوره سلجوقیان ساخته می شود و تمام تجربیات سه قرن مطالعات معماری ایران در این بنا خلاصه می شود. وی با بیان اینکه این بنا عصاره خرد و معماری ایرانی اصیل است، ادامه می دهد: مناره خسروگرد در منطقه بیهق و ورودی شهر ساخته می شود. برخی معتقدند که این مناره برای راه یابی کاروانیان ساخته شده است که راه را گم نکند اما این نظر اشتباه است زیرا تا قبل از آن کاروانیان به درستی راه خود را پیدا می کردند؛ ضمن اینکه ساختن یک مناره به چنین ویژگی ها و زیبایی تنها برای راه گم نکردن غیرمنطقی به نظر می رسد. سلیمانی تصریح می کند: تمام این ها یک مسئله را گوشزد میکند و آن اینکه مناره خسروگرد یک المان شهری و یک نماد و شناسه سبزواری برای کسانی که با کاروان به این سرزمین می آمدند، بوده است. وی معتقد است مناره خسروگرد به لحاظ تحریک بصری و رقص آجر هایی که در آن است خستگی را از تن آدم پاک میکند و زمانی که روح انسان به پرواز درآید مناسبات جسمی او نیز رعایت می شود. همانطور که موسیقی به ما آرامش میدهد چشم نیز به ما توانش جسمی می دهد. این باستان شناس سبزواری با بیان اینکه این مناره با ارتفاع حدود ۳۲ متر، بلندترین بنای خشتی ایران است، می گوید: مناره خسروگرد در میان ۳ بنای آجری مرتفع با این ترکیب زیبا و آرایه های خاص در دنیا می باشد. سلیمانی با بیان اینکه کتیبه این مناره به خط کوفی نوشته و بازخوانی شده است، می افزاید: متاسفانه در سالهای اخیر به این اثر بی اعتنایی شده است. مناره خسروگرد به عنوان یک نماد و شاخصه شهری است که همانند آن در هیچ کجای دنیا نیست و متاسفانه به فراموشی سپرده شده است.
بی توجهی به ظرفیت ها
وی با اشاره به قرارگیری این اثر تاریخی در مسیر جاده تهران-مشهد اظهار می کند: با توجه به اینکه سالانه زائران زیادی از این محور تردد می‌کنند، مناره می‌تواند به عنوان یک ظرفیت در جذب گردشگر بسیار به شهرستان کمک کند. به گفته وی یکی از مسائلی که وجود دارد و می‌تواند به ارتقاء گردشگری این اثر کمک کند این است که ورودی شهر سبزوار باید از مناره شکل پیدا کند. سلیمانی ادامه می دهد: این اثر می تواند یک معرف خوب برای بیهق و خراسان باشد. درحال حاضر قابلیت اجرای بازارچه در اطراف مناره وجود دارد که می‌تواند جاذبه گردشگری مناسبی برای مسافران باشد. درنهایت زمانی می‌توان این اثر را نجات داد که مناره خسروگرد به ورودی سبزوار متصل شود در غیر این صورت هر اقدامی بدون فایده می ماند. وی اضافه می کند: مناره خسروگرد در حال حاضر مسکوت مانده است و رسیدگی به این اثر نیازمند یک عزم شهری و تشکیل یک کارگروه تخصصی است. متاسفانه در شهرستان برای این اثر طرحی نداریم که باید طرحی برای آن تهیه و در شورای فنی استان تایید و درنهایت اجرایی شود. سلیمانی با بیان اینکه این اثر تاکنون چندین بار مرمت شده است، می گوید: متاسفانه ورودی و پله های آن چندین بار توسط سودجویان تخریب و درنهایت مرمت شده است. درحالی که این مناره درونش چیزی ندارد که سودجویان به آن هجوم ببرند و آن را تخریب کنند.
حساسیت در واگذاری مناره به بخش خصوصی
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان سبزوار با تاکید به اینکه میل خسروگرد یک اثر نفیس از نظر وزارت خانه و اداره کل استان است، می گوید: در همین راستا وزارتخانه برای بحث واگذاری به بخش خصوصی بسیار حساس است. . سیدرضا حسینی می افزاید: هم اکنون بخش خصوصی و سرمایه گذار آمده و طرح به شورای فنی رفته است. ایرادی که فعلا در مرحله نخست به طرح گرفته شده درخصوص راه دسترسی است که اعلام شده راه دسترسی بد و خطرناک است و باید اصلاح شود. درهمین راستا با فرمانداری شهرستان مکاتبه انجام شده تا اصلاح راه دسترسی انجام و نظر شورای فنی تامین شود.
وی با بیان اینکه سرمایه گذار قبلی کار را رها کرده و متواری است، ادامه می دهد: فردی قبلا آنجا را گرفته و درحال حاضر فراری است و عملکرد بدی داشته است و این امر، دلیل سخت گیری و حساسیت سازمان است تا اثر به یک فرد دارای صلاحیت واگذار شود و شان اثر تاریخی مخدوش نشود. به گفته وی اگر راه دسترسی اصلاح شود و اداره راه و شهرسازی تاییدیه بدهد موارد بعدی حل می شود. وی همچنین درخصوص حفاظت از مناره می گوید: سرکشی از مناره توسط انجمن ها و مامورین یگان حفاظت انجام می شود و درخصوص حفاری سودجیان در گذشته نیز، رفع خطر ها انجام شده و خوشبختانه به تزئینات بنا آسیب و خدشه ای وارد نشده است./نویسنده : سحر وحدت